Nilüfer'de çevre kirliliğinin geçmişi ele alındı

Nilüfer Kütüphaneleri’nin Tarih Vakfı iş birliğinde gerçekleştirdiği Tarih Buluşmaları’nın konuğu olan Doç. Dr. İsmail Yaşayanlar, Bursa’nın endüstrileşme sürecinin su kaynakları ve etraf kirliliğine tesirlerini tarihî perspektiften anlattı.

Nilüfer Kütüphaneleri’nin Tarih Vakfı ile bir arada düzenlediği Tarih Buluşmaları Nâzım Hikmet Kültürevi’nde yapıldı. Düzce Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Kısmı Yakınçağ Tarihi ABD Başkanı ve Dekan Yardımcısı Doç. Dr. İsmail Yaşayanlar, Balaban Salon’daki aktiflikte “Suların ayırdığı kent Bursa’da endüstrileşme ve etraf kirliliği” üzerine konuştu.

Evliya Çelebi'nin "sudan ibaret" olarak nitelendirdiği Bursa'nın, Cilimboz Deresi, Gökdere, Namazgah Deresi ve Karınca Deresi ile şekillendiğini belirten Yaşayanlar, kentin 19. yüzyıl sonlarına hakikat, güçlü su kaynaklarına karşın pak su temininde önemli düşünceler yaşadığını vurguladı.

Bu devirde mekanizasyonun başlamasıyla buharlı makinelerle kozadan ipek çekme sürecinin başladığını söyleyen Yaşayanlar, Bursa’da filaturler kurulmaya başladığını kaydetti. Bu süreçte fırınlanmış kozaların kazanlara atıldığını belirten Yaşayanlar, “O periyot personellerinin çektiği kozalardan arta kalan posalar etraf kirliliğini oluşturacak birinci ögelerden biri olarak biliniyor. Bayanlar elleri ile bu işi yaparken daima soğuk suya akabinde sıcak suya soktukları için de elleri deri atıyormuş. Münasebetiyle dereye yakın olmak gerekiyor. Tıpkı vakitte kaynattıkları sudaki böcekleri atabilecekleri yer, dere olduğu için derelerin yakınlarına konumlanmışlar” dedi.

Avrupa’da salgın ipekböceği hastalığı nedeniyle Avrupalı sermayedarların da Bursa’ya geldiğini anlatan Yaşayanlar, onların da filaturler kurarak, ipek çekimine başladıklarını aktardı. Üretimin süratle artmasıyla derelerden su çekilme ölçüsünün yükseldiğini söyleyen Yaşayanlar, “1860-1870’lerde Bursa’ya gelen seyyahlar Gökdere, Cilimboz ve Namazgah Deresi kıyısında kokudan durulmadığından kelam ediyorlar. Atık böcek ölüleri leş kokuyor. Bu kirlilik birebir vakitte dere kenarında olan mahallelerin içme suyunun teminini de zora düşürmüş” diye konuştu.

Sular kenti Bursa’nın 160 tane farklı su kaynağından bahsedildiğini anlatan Yaşayanlar, bunların en büyüğünün de Pınarbaşı olduğunu söyledi. Bu suların künkler vasıtasıyla çeşmelere dağıtıldığını belirten Yaşayanlar, “Halkın birinci su temin kaynağı çeşmeler. İkincisi Bursa’nın Hisar Bölgesi’nde sivil bir su dağıtım sistemi var. Eğimden ötürü en yüksek meskenden başlamak üzere her konutun bahçesinde bir su haznesi var. Üstü açık o su hazneleri basamak basamak bir meskenden başkasına aktarılacak halde akıyor. Lakin artık o tarihlere geldiğinizde su bilinçsizce kullanıldığı için en alt mahalleye inene kadar kullanılamaz hale geldiğini görüyoruz. Bilhassa Kuruçeşme Yahudi Mahallesi en fazla kahır çeken yer. Üçüncü su kaynağı da bahsettiğim dereler” diye konuştu.

ORMANSIZLAŞMA MESELESİ
Bursa’da filaturlerin yol açtığı öteki bir etraf sıkıntısının ormansızlaştırma probleminin olduğunu aktaran Yaşayanlar, “Özellikle derelerin kaynaklarının olduğu kısımda filatur fabrikalarında kullanılmak üzere ağaç bölümü oluyor. Bu ağaçların kesildiği yerde daha sonra tarım toprağı olarak kullanılmaya başlıyor. Bu da bir erozyona yol açıyor. Taş, çakıl dereler vasıtasıyla kentin içine taşınıyor. Su akamaz hale geliyor ya da künkler doluyor. Beşerler meskenine su alamaz hale geliyor” dedi.

O periyot halkın mikroorganizmaları çok bilmediğini belirten Yaşayanlar, halkın fizikî kirliliğin dışında hijyenik bakteri, mikroorganizmalara bağlı kirlilik şuurunun 20. yüzyılda oluştuğunu kaydetti. Daha sonra su kaynaklarının sıhhileştirme sürecinin başladığını aktaran Yaşayanlar, “Su kaynaklarından alınan sular, süzgeçlerden geçirilerek depolarda dinlendiriliyor ve akabinde su şebekelerine dağıtılıyor. O periyotta sistemden su şebekesine üye olan haneler yararlanabiliyordu. 20. yy. başında Osmanlı’da bu çeşit sıhhi tesisatın olduğu kentler açısından bir elin parmaklarına ulaşabilir durumda değildi. Bursa’da hem kanalizasyon, hem sıhhi su tesisatı projesinin birinci teşebbüsü 1903 yılında başlıyor. Kelam konusu teşebbüs başarısızlıkla neticeleniyor. 1905’te bir Fransız şirkete Bursa’ya sıhhi tesisat döşenmesi için imtiyaz veriliyor. Bu Fransız şirket de kendisine verilen imtiyazı öteki bir İtalyan şirkete devrederek Bursa’ya birinci sıhhi su tesisatı döşenmesi projesini başlatıyorlar. Bilhassa Gökdere ve Gökdere’den su alan bölgeler için bu geçerli. Gökdere’den su alan rezervuarlar süzgeçlerden suyu geçirdikten sonra buralardaki depolarda suyu koruma ediyorlar. Oradan da şebekeyi alan bireylere o sular dağıtılıyordu. Bu projenin tamamlanması 1909 yılını buluyor” dedi.

Yaşayanlar, konuşmasının akabinde iştirakçilerin merak ettiği soruları yanıtladı. İlginin yüksek olduğu programın sonunda Nilüfer Belediye Lider Yardımcısı Emre Karagöz, verdiği bilgilerden ötürü Doç. Dr. İsmail Yaşayanlar’a teşekkür etti.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı